رمضان ماه مهمانی خدا
شَهْرُ رَمَضَانَ اَلَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرآنُ هُدیً لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَی وَالْفُرْقانِ فَمَن شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَن کَانَ مَرِیْضاً أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِن أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلاَ یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُواْ اللهَ عَلَی مَا هَدَاکُم وَ لَعَلَّکُم تَشْکُرُونَ (بقره، ۱۸۵)
ماه رمضان، ماهی است که قرآن در آن نازل شده است.
(و قرآن کتابی است که) هدایتگر مردم همراه با دلائل روشنِ هدایت ووسیله تشخیص حقّ از باطل است،
پس هر کس از شما این ماه را دریابد، باید روزه بگیرد. و آنکس که بیمار یا در سفر باشد،
روزهای دیگری را به همان تعداد روزه بگیرد.
خداوند برای شما آسانی می‌خواهد و برای شما دشواری نمی خواهد
(این قضای روزه) برای آن است که شماره مقرّر روزها را تکمیل کنید
و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده، به بزرگی یاد کنید، باشد که شکرگزار گردید.
«رمضان» از ماده «رَمض» به معنای سوزاندن است؛
البتّه سوزاندنی که دود و خاکستر به همراه نداشته باشد.
علت نامگذاری این ماه از آن روست که در ماه رمضان، گناهان انسان سوزانده و نابود می‌شود.
ماه رمضان، ماه نزول قرآن و تنها ماهی است که نامش در قرآن آمده و شب قدر نیز در این ماه است.
پیامبراکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:
«تمام کتاب‌های آسمانی، در ماه رمضان نازل شده اند. ماه رمضان، بهترین ماه خدا است». [۱]
آن حضرت در جمعه آخر ماه شعبان، خطبه مفصّلی در عظمت ماه رمضان ایراد کرده اند
که در بعضی از تفاسیر و کتب روایی آمده است.
همچنین در صحیفه سجّادیه، امام سجّادعلیه السلام با دعایی به استقبال ماه رمضان رفته
و در وداع آن ماه، مناجات جان سوزی دارند.
در رمضان، مؤمنان با «یا ایّها الّذین آمنوا کتب علیکم الصّیام» به مهمانی خداوند دعوت شده اند،
و این مهمانی ویژگی‌هایی دارد:
۱. میزبان، خداوند و مهمانان را شخصاً دعوت کرده است.
۲. وسیله پذیرایی، شب قدر، نزول قرآن، فرود آمدن فرشتگان،
استجابت دعا، لطافت روح، و دوری از دوزخ است.
۳. زمان پذیرایی، ماه رمضان است که به گفته ی روایات، اوّل آن رحمت،
وسط آن مغفرت و آخر آن پاداش است.
۴. چگونگی پذیرایی شب قدر به گونه ای است که نیاز یک سال مهمانان تأمین می‌شود
و زمین با نزول فرشتگان در شب قدر مزیّن می‌گردد.
۵. غذای این ماه، غذای روح است که برای رشد معنوی لازم است،
نه غذای جسم. لطف غذای این مهمانی، آیات قرآن است که تلاوت یک آیه آن در ماه رمضان،
همچون تلاوت تمام قرآن در ماههای دیگر است.
این مهمانی، هیچ گونه همخوانی وشباهتی با مهمانی‌های دنیوی ندارد؛
خداوندِ عالِم و غنی و خالق و باقی و عزیز و جلیل،
میزبان انسان‌های جاهل و فقیر و فانی و مخلوق و ذلیل و محتاج می‌شود.
در وسائل الشیعه [2]
برای اخلاق روزه دار در ضمن روایت مفصّلی می‌خوانیم:
«روزه دار باید از دروغ، گناه، مجادله، حسادت، غیبت، مخالفت با حقّ، فحش و سرزنش و خشم،
طعنه و ظلم و مردم آزاری، غفلت، معاشرت با فاسدان،
سخن چینی و حرام خواری، دوری کند و نسبت به نماز،
صبر و صداقت داشته و به یاد قیامت توجّه خاصّ داشته باشد».
شرط حضور در این مهمانی، فقط تحمّل گرسنگی نیست.
در حدیث می‌خوانیم:
«کسی که از اطاعت رهبران آسمانی سرباز زند و یا در مسائل شخصی و خانوادگی با همسرش بدرفتار و نامهربان باشد
ویا از تأمین خواسته‌های مشروع او خودداری کند
و یا پدر ومادرش از او ناراضی باشند،
روزه او قبول نیست وشرایط این ضیافت را به جای نیاورده است».
ارزش رمضان، به نزول قرآن است.
ارزش انسان‌ها نیز می‌تواند به مقداری باشد که قرآن در آنها نفوذ کرده باشد.
خطبه شعبانیه
از حضرت علی علیه السلام نقل شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم روز جمعه آخر ماه شعبان خطبه ای خواند و پس از حمد و ثنای خداوند فرمود:
ای مردم! ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به شما رو کرده است،
ماهی که بهترین ماه، روزهایش بهترین روزها و شب هایش بهترین شب‌ها و ساعاتش بهترین ساعات است.
ماهی که در آن به مهمانی خدا دعوت شده اید.
نفس‌های شما، ثواب تسبیح و خواب شما، عبادت است،
اعمالتان در آن پذیرفته و دعایتان مستجاب است.
خدا را خالصانه بخوانید که شما را برای روزه و خواندن قرآن موفق بدارد.
بدبخت کسی است از آمرزش و مغفرت خدا در این ماه محروم گردد.
با گرسنگی و تشنگی، گرسنگی و تشنگی روز قیامت را یاد کنید
و بر فقرا و مساکین صدقه دهید و به بزرگان خود احترام گذارید و به خردسالان ترحم کنید
و صله رحم کنید و زبان خود نگهدارید و از محرمات، چشم بپوشید و گوش ببندید.
بر یتیمان مهر ورزید تا بر یتیمان شما مهر ورزند و از گناهانتان توبه کنید
و در وقت نماز دست به دعا بردارید که بهترین ساعتی است
که خداوند در آن نظر لطف به بندگان خود دارد و به دعا و مناجات آنها پاسخ دهد
و فریاد آنها را لبیک گوید و درخواست و دعای آنها را مستجاب کند.
ای مردم! شما در بند کردارتان هستید، با استغفار خود را رها سازید،
بار سنگین گناهانتان را با سجده‌های طولانی سبک کنید
و بدانید که خداوند متعال به عزت خود قسم خورده که نمازگزاران و ساجدان را عذاب نکند.
ای مردم! هر که در این ماه یک روزه دار را افطاری دهد،
نزد خدا ثواب آزاد کردن بنده ای دارد و گناهان گذشته اش آمرزیده گردد.
سؤال شد: یا رسول اللَّه همه بر آن توانائی نداریم،
فرمود: از خدا بپرهیزید گرچه با نصف خرما و به مقداری آب باشد.
هر که در این ماه خوش خلقی کند، جواز عبور صراط او باشد در روزی که همه قدم‌ها بلغزد.
هر که بر زیردستان آسان و سبک گیرد، خداوند
حسابش را آسان گیرد و هر که از شرارت دست بردارد،
خداوند خشم خود را از او باز دارد و هر که در آن یتیمی را گرامی دارد،
خدا او را گرامی دارد و هر که صله رحم کند،
با او به رحمت خود صله نماید و هر که قطع رحم کند،
رحمتش را از او ببرد. هر که نماز مستحبی بخواند،
خدا برات آزادی از آتش به او دهد و هر که واجبی ادا کند،
ثواب هفتاد واجب در ماههای دیگر را دارد و هر که بر من بسیار صلوات بفرستد،
خدا روزی که میزان‌ها سبک است، میزانش را سنگین کند.
هر که یک آیه از قرآن بخواند، ثواب ختم قرآن در ماههای دیگر را دارد.
ای مردم! در این ماه درهای بهشت گشوده است،
از خدا بخواهید که به روی شما نبندد و درهای دوزخ بسته شده،
از او بخواهید که به روی شما نگشاید.
شیاطین دربند و زنجیرند، از خدا بخواهید که دیگر آنها را بر شما مسلط نکند.
امیر المؤمنین فرمود: من برخاستم و عرض کردم:
یا رسول اللَّه کدام عمل در این ماه بهتر است؟
فرمود: ای أبو الحسن بهترین عمل تقوا و ورع از محرمات الهی است.
سپس آن حضرت به گریه افتاد، عرض کردم یا رسول اللَّه چرا گریه می‌کنید؟
فرمود: ای علی! تو را می‌نگرم که در این ماه در حال نماز،
شقی ترین افراد ضربتی بر فرقت زند و محاسنت را به خون سرت رنگین کند.
امیر المؤمنین فرمود: آیا در آن صورت دین من سالم است؟ «أَ فِی سَلامَهٍ مِنْ دِینِی»
فرمود: آری. ای علی هر که تو را بکشد مرا کشته و هر که تو را به خشم آرد،
مرا به خشم آورده و هر که تو را دشنام دهد،
مرا دشنام داده است. زیرا تو جان منی، روحت از روح من و وجودت از وجود من است. [3]
البته باید مراقب باشیم تا با نحوه دعا و عبادت و سر و صدا و بدخلقی
با اطرافیان و خانواده و یا اسراف و تبذیر و بی عدالتی در میهمانی و افطاری ها،
خدای نکرده نه تنها ثوابی را درک نکرده باشیم، بلکه بارگناه خود را سنگین تر سازیم.
———-
[1]: تفسیر برهان.[2]: وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۱۱۹.[3]: امالی شیخ صدوق، ص ۹۳ – ۹۶.